Skoro tu jesteś, to prawdopodobnie interesujesz się sztuką. Być może jesteś wrażliwą osobą, która odnajduje w niej coś, co w jakiś sposób uszlachetnia twoje życie. Skąd zatem pomysł, aby sztukę nazywać kłamstwem? Według Pabla Picassa sztuka nie jest prawdą, a kłamstwem. Ale druga część jego wypowiedzi wskazuje, że artyście chodziło o jakiś zabieg, którego dokonuje sztuka. Efektem finalnym miałaby być prawda. Przypomnijmy dokładnie wypowiedź Picassa:
„Wszyscy wiemy, że sztuka nie jest prawdą. Sztuka to kłamstwo, które pozwala uświadomić sobie prawdę, tę przynajmniej, jaką dane nam jest zrozumieć.”
PRAWDZIWY CEL SZTUKI
Czy faktycznie dzięki sztuce dochodzimy do jakiejś prawdy? Znakomity, nieżyjący już krytyk sztuki, Mieczysław Porębski, bardzo trafnie określił ogólny cel sztuki jako takiej:
„Oczywiście, że cel sztuki jest poza sztuką. Celem sztuki jest prawda, ale prawda jest po stronie rzeczywistości, nie sztuki. Sztuka się na nią czasami - nie zawsze– otwiera.”
Jeśli posiadamy odpowiedni kapitał kulturowy i wrażliwość sztuka może dokonać istotnych przewrotów, doprowadzić nas do ambiwalentnych odczuć, wstrząsnąć naszym sumieniem, ale również uspokoić lub rozśmieszyć. Dzięki takiemu odbieraniu sztuki możemy dojść do cennych wniosków, nabrać więcej motywacji lub postanowić coś zmienić w swoim życiu. Niezbędny jest jednak nasz rozwój wewnętrzny, o którym pisałem TUTAJ.
KŁAMSTWO W SPEKTAKLU TADEUSZA KANTORA
Weźmy za przykład Tadeusza Kantora i jego teatr ze słynnymi spektaklami "Umarła klasa" czy „Wielopole, Wielopole”. Śmierć jest tam wszechobecna. Niewprawne oko początkującego widza mogłoby je ocenić jako coś mrocznego, odpychającego czy może nawet bezwartościowego. Ale wystarczy, że za klucz do właściwego zrozumienia tych dzieł weźmiemy zdanie Picassa. A więc spektakl, który właśnie oglądam to KŁAMSTWO. Zaczynam zastanawiać się, gdzie jest więc PRAWDA? Co autor chce wyrazić i jak prowadzi mnie, jako swojego odbiorcę? Dlaczego scenę oddzielił sznurkiem od publiczności? Dlaczego jako reżyser, przez cały spektakl, stoi po tej samej stronie, co aktorzy?
Co ciekawe, według Kantora „życie można wyrazić w sztuce jedynie przez brak życia”. Czyż nie przypomina nam to do złudzenia cytatu Picassa? Mamy tu kolejnego wybitnego artystę awangardy, który wyraża prawdę, używając swoistego kłamstwa. Manekiny w „Umarłej klasie” były więc przeciwwagą dla życia ucieleśnianego przez aktorów. Ich humanoidalny wygląd wstrząsa widzem, który dzięki temu zabiegowi zdaje sobie sprawę z dramatyzmu wojny, holocaustu i niemożności powrotu do czasów dzieciństwa. Uświadamia sobie przemijanie. W ślad za tym może pojawić się w nim uczucie wdzięczności za dobre, choćby małe rzeczy, czy też silna potrzeba przeżywania swojego życia tu i teraz. Bez zastosowania "kłamstwa" w swoim dziele Kantor nie wzbudzałby tak silnych doznań u widza. Przypomnę tylko, że w 1976 roku "Umarła klasa" została uznana przez Newsweek za najlepszy spektakl świata.
KŁAMSTWO JAKO ELEMENT DOBREJ SZTUKI
Jak widać na powyższym przykładzie kłamstwo w sztuce to celowy zabieg, dzięki któremu nasz umysł ma się obudzić. Artysta poprzez taki zamysł swojego dzieła wchodzi z nami w interakcję. A my mamy rozpocząć tę fascynującą grę, jaka dokonuje się w naszym wnętrzu. Impulsem wyjściowym jest jednak sztuka. Kiedy zatem zastanawiam się, czy jakaś twórczość jest dobra, szukam w niej najpierw kłamstwa. Jeśli go nie znajduję, a mój umysł szybko rozwiązuje "zagadki" na płótnie jest to dla mnie znak, że jest to coś przeciętnego. Mój umysł nie został bowiem zbudzony, a moje oko pozostawione w letargu. Artysta nie uświadomił mi prawdy, bo prawdopodobnie sam jej nie znał. Chciałoby się więc na koniec zaapelować trochę humorystycznie: Artyści! Więcej kłamstw!
~Kamil Szczechowicz
Bibliografia:
Mieczysław Porębski "Krytycy i sztuka"
